Wstęp
Z artykułu będzie można się dowiedzieć:
- krótkiej historii dyskietek,
- jak rozpoznawać różne rodzaje dyskietek,
- jak używać dyskietki w Amidze
W jakim celu powstał ten artykuł? Wielu ludzi wraca po latach do amigowania czy sięga po Amigę po raz pierwszy w życiu. Da się to zauważyć po licznych postach nie tylko na polskich forach internetowych ale również tych zagranicznych. Właśnie z myślą o tych użytkownikach Amigi powstał ten artykuł.
Historia dyskietek
Zacznijmy od początku. Czym jest dyskietka? Dyskietka to magnetyczny nośnik przechowujący na swojej powierzchni dane. Historia tego nośnika oraz napędu, który umożliwiał odczyt oraz zapis danych na nim sięga roku 1971. Wtedy miała to miejsce premiera pierwszego napędu dyskietek oraz oczywiście samej 8 calowej dyskietki. Pojemność na owe czasy była duża - 80 KB. Biorąc pod uwagę fakt, że ówczesne programy zajmowały kilkadziesiąt bajtów a te bardziej rozbudowane około kilobajta to pojemność danych jakie oferowała dyskietka była spora.
Dwa lata później zwiększono pojemność dyskietki i można już było na niej zmieścić 256 KB danych. Rekord jeśli chodzi o dyskietki 8 calowe padł w 1975 roku. Na obydwu stronach można było pomieścić jeden megabajt danych czyli 1024 KB.
Tak duża dyskietka była bardzo nieporęczna dlatego rozpoczęto prace nad jej mniejszą wersją. 5.25 cala bo takie dyskietki obsługiwał nowy napęd mieściły początkowo jedynie 110 KB. Szybko jednak zwiększono pojemność do 180 KB na stronę co razem dawało 360 KB miejsca. Ten format dyskietek zwany DD (Double Density) był używany między innymi w stacjach dyskietek przeznaczonych do komputera Commodore 64.
Zdjęcie przedstawia 3 dyskietki: 8", 5.25" oraz 3.5"
Czas oczywiście nie stał w miejscu i dyskietka 5.25 cala choć powiększyła swoją pojemność do 1.2 MB znowu stała się nieporęczna. Rynek potrzebował czegoś mniejszego oraz trwalszego i tak powstała dyskietka 3.5 cala, która mieściła się w kieszeni. Była bardziej trwała niż swoja starsza siostra i dużo lepiej zabezpieczona przed potencjalnymi uszkodzeniami. Najważniejsze dla niej było jednak specjalne zabezpieczenie chroniące delikatną powierzchnię dyskietki przed zanieczyszczeniami. Owa metalowa blaszka automatycznie odsłaniała przestrzeń nośnika gdy wkładało się dyskietkę do stacji i równie automatycznie zamykała się gdy wyjmowaliśmy dyskietkę ze stacji.
Pierwsze wersje dyskietek 3.5 cala produkowane od 1984 roku miały pojemność 720 KB. W 1987 pojawiła się jej ulepszona wersja dyskietka HD, która mieściła dwa razy więcej danych. Początek lat dziewięćdziesiątych przyniósł kolejną nowość dyskietkę 2.88 MB. Ten napęd jednak już nie zdobył popularności ze względu na wysoką cenę. Na zachodzie nieśmiało zaczęły się pojawiać napędy CD oraz dyski twarde o dużych pojemnościach. Dyskietka czuła ich ciepły oddech na plecach.
W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych pojawiły się jeszcze stacje LS. Były kompatybilne z klasyczną dyskietką. Prócz tego obsługiwały swój własny format 120 MB oraz 240 MB. Jednak przegrały one walkę na rynku z napędami ZIP, zaś napędy ZIP przegrały z nagrywarkami CD. Tak oto zakończyła się epoka dyskietek. Dziś mamy napędy DVD, Blu-ray oraz poręczne i szybkie pendrive. Dyskietek używają nadal zapaleni użytkownicy Amigi, Atari, Commodore i innych sprzętów retro, a także muzycy posiadający keyboardy wyposażone w napędy dyskietek oraz niektóre maszyny przemysłowe warte miliony złotych programowane za pomocą dyskietki.
W tym artykule zajmiemy się dyskietkami 3.5 cala DD używanymi powszechnie w Amigach oraz dyskietkami HD, które można zaadoptować do pracy z Amigą.
Dyskietki w Amidze
Konstruktorzy Amigi w swoim pierwszym dziecku zamontowali napęd dyskietek 3,5 cala pojedynczej gęstości. W komputerach PC dawało to 720 kilobajtów przestrzeni do wykorzystania. Jednak dzięki opracowaniu własnego systemu zapisu danych pojemność dyskietki została zwiększona do 880 KB. Jak to osiągnięto? Wyobraźmy sobie, że dyskietka to czysta kartka papieru i możemy ją zapisać w kratkę lub w linie albo w ogóle pisać bez kratek i linii. Nasze pismo może być szersze lub bardziej zwięzłe. Tak mniej więcej wygląda zapisywanie danych na tym nośniku. Konstruktorzy Amigi zauważyli, że z tego napędu da się wycisnąć więcej niż można by było się spodziewać. Kilkanaście lat później jeden programista stwierdził, że da się jeszcze więcej i napisał sterownik, który pozwala na zapis do ponad 1.1 MB danych na dyskietce DD.
Firma Commodore jednak nie zdecydowała się na wyposażanie Amigi w stację HD. Mimo upływu lat i produkowania coraz to nowszych Amig nadal w ich wnętrzu tkwiły stacje pojedynczej gęstości. Firmy trzecie zaczęły produkować napędy podwójnej gęstości przystosowane do współpracy z Amigą, jednak były to rozwiązania drogie i niestety mało popularne.
Na powyższym obrazku można zobaczyć jak wygląda dyskietka DD oraz HD. Na pierwszy rzut oka widać, że jedyna dostrzegalna różnica to dodatkowy otwór po lewej stronie dyskietki. Stacje HD mają w tym miejscu czujnik i po jego położeniu automatycznie rozpoznają czy mają do czynienia z dyskietką HD czy też DD. Popularne amigowe stacje tego czujnika nie posiadają tak więc ignorują ten otwór.
Jakich dyskietek używać w Amidze?
Prawidłowo w Amidze powinno się używać dyskietek DD. Teoria głosi, że stacja pojedynczej gęstości może mieć problem z prawidłowym namagnesowaniem (czytaj zapisem) na dyskietce HD. Spowodowane jest to tym, że dyskietka HD ma gęściej upakowane dane. W praktyce ani mi ani nikomu z moich znajomych coś takiego się nie przytrafiło. Co nie oznacza, że nie może nam się przytrafić. Pamiętajmy aby przed użyciem takiej dyskietki najpierw ją wyczyścić na pełnym formatowaniu.
Wiele mitów krąży na temat zalepiania dodatkowego otworu w dyskietce - tego, który odpowiada za identyfikację dyskietki jako HD. Prawda jest taka, że jeśli nie wykorzystujemy dyskietki do przenoszenia danych między komputerem PC czy Macem i używamy jej tylko i wyłącznie w oryginalniej stacji dyskietek, która jest w Amidze to nic nie musimy zalepiać. Jeśli jednak przenosimy dane to warto użyć do tego cienkiej taśmy klejącej. Idealnie nadaje się taka zwykła popularnie zwana "szkolną".
Jak używać dyskietki?
Używanie dyskietek nie jest czynnością skomplikowaną. Zaznajomić się trzeba jednak z kilkoma ważnymi zasadami. Podobnie jak karty SD dyskietka ma mechaniczne zabezpieczenie przed zapisem. Ten mały czarny kwadracik w lewym górnym rogu (po odwróceniu dyskietki) pełni tę rolę. Jeśli jest otwarty tzn. nie jest zasłonięty to wtedy na dyskietce nic nie nagramy ani też nic z niej nie skasujemy. Ochrania nas przed przypadkowym skasowaniem danych. Jeśli jednak zasłonimy ten otwór (patrz powiększony obrazek) to wtedy możemy nagrywać wszelakie dane na dyskietce bez ograniczeń.
Jeśli używamy nowej dyskietki HD kupionej w sklepie czy na aukcji internetowej to aby ją prawidłowo wykorzystać w Amidze musimy ją najpierw sformatować. Dyskietka fabrycznie jest już sformatowana, ale w formacie MS-DOS 1.44 MB. Format ten jest zasadniczo niekompatybilny z samą Amigą. Można jednak takie dyskietki odczytać w Amidze o ile zainstalujemy odpowiedni sterownik i dysponujemy stacją HD. Biorąc pod uwagę że ten artykuł jest kierowany dla początkujących i ma zawierać tylko podstawowe informacje o dyskietce postanowiłem szerzej tego zagadnienia nie opisywać.
Dyskietkę możemy sformatować na wiele różnych sposobów oraz za pomocą wielu programów. Tutaj opiszę jak możemy to zrobić za pośrednictwem systemu operacyjnego Amigi. Opis jest zasadniczo wspólny dla wszystkich wersji systemu AmigaOS. Różnice są kosmetyczne i opisze je tutaj.
Dyskietkę do stacji dysków powinniśmy wkładać tak jak jest to pokazane na powyższym obrazku
Proces formatowania dyskietki
W pierwszej kolejności uruchamiamy system Amigi. Bez większej różnicy czy system startuje z dysku twardego czy z dyskietki "Workbench" dostarczonej przez producenta komputera. W przypadku gdyby nie załadował się" Workbench" z dyskietki to w oknie CLI musimy wpisać dodatkowo komendę "LoadWB" i wcisnąć klawisz Enter.
Po wczytaniu systemu wkładamy do stacji dysków dyskietkę którą chcemy sformatować. Na ekranie pulpitu powinniśmy teraz zobaczyć ikonkę opisaną jako "DF0: NDOS".
W taki oto sposób system Amigi informuje nas o tym, że nie jest wstanie odczytać danych z dyskietki. Dla nas może to oznaczać tylko tyle, że dane są nagrane w niekompatybilnym systemie plików lub dyskietka jest pusta. Dyskietkę należy sformatować aby móc ją użyć w Amidze. Proszę pamiętać, że formatowanie niszczy bezpowrotnie znajdujące się na nośniku dane.
Dyskietkę możemy sformatować na kilka sposobów:
- klikając na ikonkę z podpisem "DF0: NDOS" i wybierając z górnej belki ekranu "Ikonki" -> "Sformatuj dysk,"
- wchodząc do katalogu "System" znajdującego się na dyskietce "Workbench" i uruchamiając program "Format",
- wykorzystując dowolny manager plików np. "Filemaster", "DOpus" itd.,
- wydając stosowne polecenie w CLI.
W nowo otwartym oknie wybieramy "DF0" i klikamy na "Kontynuuj". Teraz wybieramy dowolną nazwę dla naszej dyskietki. Najlepiej jednak przy opisywaniu dyskietki nie używać charakterystycznych polskich liter. Wiąże się to z tym, że osoby które nie mają zainstalowanego systemu w polskiej wersji językowej mogą zaobserwować przekłamania w nazwach.
Warto tutaj wspomnieć o tym, że program "Format" w starszej wersji dla Amigi 500 wygląda nieco inaczej niż ten na powyższym obrazku. Nie znajdziemy tam takich opcji jak "Fast File System" czy buforowanie katalogów a to dlatego, że nie są obsługiwane przez Amigi z Kickstartem 1.3 czy starszym.
Po wpisaniu nazwy dla dyskietki klikamy na przycisk "Formatuj". System operacyjny ostrzeże nas przed utratą wszystkich danych. Teraz klikamy na przycisk "Formatruj" i czekamy aż formatowanie dobiegnie końca.
Nasza dyskietka została pomyślnie sformatowana a my mamy do dyspozycji aż 875 KB wolnego miejsca. Nie pozostaje nic innego jak nagrać na nośnik jakieś dane. Robimy to właściwie tak samo jak w systemie operacyjnym Windows. Przeciągamy interesujący nas plik do okna dyskietki i czekamy aż się przekopiuje. Warto jest jeszcze sprawdzić zanim zaczniemy kopiować czy ów plik albo pliki zmieszczą się na dyskietce.
Podsumowanie
Tak oto w skrócie wyglądają pierwsze kroki z dyskietką w Amidze. Na zakończenie napiszę jeszcze, że starałem się aby ten artykuł był łatwy w odbiorze dla osób, które dopiero co zaczynają przygodę z Amigą. Zdaję sobie również sprawę z tego, że wiele pojęć zostało pominiętych takich jak OFS czy FFS. Jednak nie chciałem tworzyć zbyt długiego artykułu dlatego wolałem skupić się tylko na sprawach najważniejszych.